til sveita

[tʰɪ:l̬]

I praep (G)

1) при обозначении направления в, к

2) при обозначении места в, на

3) при обозначении времени к, до, на

4) при обозначении косвенного объекта:

5) при обозначении цели, намерения и т. п. для, на

6)

II adv

1) также, ещё

2) означает готовность:

3) при обозначении времени:

4) при обозначении направления и места:

5) в др. знач.:

* * *

(vaki, vakta, vakat), v.

1) to be awake, to keep awake (hann hefir vakat í alla nótt); v. yfir e-u, to watch during the night (v. yfir fé sínu);

2) to awake, = vakna( hann bað hann v. skjott).

(gen. pl. vakna), f.

1) waking halda vöku sinni, to keep oneself awake;

2) vigil (fara til hins heilaga Ólafs til vöku);

3) eve of saint’s day.

* * *

u, f., pl. vökur, gen. pl. vakna, Fms. ix. 29, 218: the being awake, waking, í vöku og svefni, awake and asleep; haldi hverr vöku sinni er má, to keep oneself awake, Ld. 152; halda vöku fyrir e-m, to keep a person awake; í föstum ok vökum, 623. 18; halda vöku yfir hjörð sinni, Hom. 37; hafa vökur miklar ok áhyggjur, sleepless nights, Fms. x. 146; and-vaka, sleeplessness.

2. in Icel. during the winter, the evening (when one works by lamp-light) is called vaka [Engl. wake]; kveði vöku einni á ( during one evening) aðrir kvæðin betr, a ditty; kvöld-vaka, an evening; næstu vikuna fyrir Jólin eru vökur hafðar lengstar á Íslandi ok vakan miðuð við sjö-stjörnuna til sveita, er svo vakað þangað til stjarnan er komin í nónstað eða miðaptan, Ísl. ii. 568: even evening entertainments are called vaka, wakes, hence viki-vakar, q. v.

3. a vigil, eve of a saint’s day, eccl.; skyldu þeir fara til hins heilaga Ólafs konungs til vöku, Fms. vii. 309; Jóns-vaka, St. Johns-wake, St. John’s Eve, Norse Jons-ok.

COMPDS: vaknabúð, vaknaskeið, vökulið, vökumaðr, vökunótt, vökuskarfr.

II. = vök, an opening in ice, Sturl. ii. 248; brunn-vaka, q. v.

* * *

(pl. -ir), v.

1) body of men, small detachment (liði var skipt í sveitir, tólf mönnum saman);

2) company, train (ek var með hánum ok í hans s.); þeir héldu s. um jólin, they held revels at Yule;

3) community, district, county (gekk pat hallæri um allar sveitir).

* * *

f., svít, Eg. 19, [A. S. sweot], a body, esp. as a milit. term, a squad, small detachment, company, each with its own officer (sveitar-höfðingi), sveit ef sex eru, Edda 108; vil ek at menn skipizk í sveitir, ok heimtisk saman frændmenn ok kunnmenn, Ó. H. 204; liði var skipt í sveitir, tólf mönnum saman, Eg. 229; þeir fengu til margar sveitir, at veita Varbelgjum bakslag, Fms. ix. 491; Þórir hundr með sína sveit, Ó. H. 214; gékk hann í sveit með þeim, 215; en eptir fall hans þá féll flest sú sveit er fram hafði gengit með honum, 219; Arnljótr gellini ok þeirra sveit öll, 217.

2. a company, train; þeir höfðu samburðar-öl ok héldu sveit um Jólin, held revels at Yule, Fms. vii. 303; Grjótgarðr hélt þó sveit, i. 53; ek var með hánum ok í hans sveit, Eg. 65; þykki mér allfýsiligt at koma í þeirra sv(e)it, 19; þóttú komir í sveit með hirðmönnum Haralds, 21; þessi sveit ( troop) kom til Virfils bónda, Fms. iii. 212; ef lögsögu-maðr er í inni minni sveit, in the minority, Grág. i. 9; drógu Gyðingar sveit saman mikla, Hom. (St.); sum sveitin … sum sveitin, one part …, another …, Róm. 261; eigi skal þá draga sveitir saman þá er aðrir menn eru sofa farnir … þá skolu þeir vita er í sveit þeirri vóru hverr bani er, N. G. L. i. 163: poët., lýða sveit, seggja sveit, a company of men, Lex. Poët.; fljóða s., a bevy of women, Merl. 1. 49: of the crew of a ship, skírskota á önnur skip, at þeir hafa eigi meira mat en mánaðar-mat hvars í tvennum sveitum, N. G. L. i. 99.

3. a party; þá görðusk þrætur miklar, ok gékk liðit sveitum mjök, Clem. 43; mannkyn var í tvenningu, í annarri sveit Gyðingar er á sannan Guð trúðu, en í annarri heiðnar þjóðir, 625. 170; öll góðra manna sveit, Hom. 142.

II. geograph. a community, district, county; Rauðamels-lönd vóru betri en önnur suðr þar í sveit, Landn. 80; mikil kynslóð í þeirri sveit, Eg. 100; gékk þat hallæri um allar sveitir, Nj. 73; allar kirkjur þær er í þessum sveitum vóru, 623. 14; norðr um sveitir, Lv. 20; fara um sveitir ok boða Guðs eyrendi, Bs. i. 45.

2. in mod. usage a district for relief of the poor, like hreppr; in such phrases as, fara á sveitina, to become a pauper; vera á sveit, liggja á sveit, þiggja af sveit, to receive parish relief; honum lá við sveit, he was on the verge of becoming a pauper; sveitar-kerling, an old female pauper; sveitar-ómagi, a pauper; sveitar-þyngsli, burdens of the sveit; sveitar-tillag, a poor-rate; sveit-lægr, q. v.

3. the country, as opp. to town; búa í sveit, to live in the country; sveita-bóndi, a country farmer, husbandman; sveita-fólk, sveita-menn, country folk; sveita-bragr, country costumes, habits; sveita-búskapr, husbandry.

B. COMPDS: sveitarbót, sveitardráttr, sveitardrykkja, sveitargengi, sveitarhöfðingi, sveitarmenn, sveitarrækr, sveitaskipan, sveitarskítr, sveitarvist.

* * *

(skýt; skaut, skutum; skotinn), v.

1) to shoot with a weapon, with dat. (skjóta öru, spjóti, kólfi);

vera skotinn spjóti í gegnum, to be shot through with a spear;

skjóta af boga, to shoot with a bow;

with the object shot at in acc. (skjóta dýr, mann, sel, fugl);

skjóta at e-m, til e-s, to shoot at one;

skjóta til hœfis, to shoot at a mark;

2) to shoot push or shove quickly;

skjóta brú af, to draw the bridge off or away;

skjóta skildi fyrir sik, to put a shield before one;

skjóta loku fyrir, to shoot the bolt, lock the door;

skjóta frá lokum, to unlock;

skjóta e-u fyrir borð, to ‘shoot’ overboard;

skjóta skipum á vatn, to launch ships;

skjóta báti, to launch a boat from the shore;

skjóta útan báti, to shove out a boat;

skjóta hesti uridir e-n, to put a horse under one, to mount him;

var mér hér skotit á land, I was put ashore here;

skjóta e-u niðr, to thrust it down (hann skaut svá fast niðr skildinum, at);

skjóta e-m brott or undan, to let one escape;

skjóta undan peningum, to abstract, embezzle money;

skjóta e-u í hug e-m to suggest to one (þá skaut guð því ráði í hug þeim);

skjóta upp hvítum skildi, to hoist a white shield;

skjóta upp vita, skjóta eldi í vita, to light up a beacon;

skjóta land-tjaldi, to pitch a tent;

skjóta á fylking, to draw up in battle array;

skjóta á husþingi, to call a meeting together;

skjóta á eyrendi, to make a speech;

skjóta fótum undir sik, to take to one’s heels, to run;

barnit skaut öndu upp, the child began to breathe;

skjóta e-u of öxl, to throw off one’s shoulder;

3) to transfer a case to another;

vér tólf dómendr, er málum þessum er t il skotit, to whom these suits are handed over;

skýt ek því til gúðs ok góðra manna, at, I call God and all good men to witness, that;

4) to pay (hann skaut einn fyrir sveitunga sína alla);

5) impers., e-u skýtr upp, it shoots up, emerges, comes forth;

upp skýtr jörðunni þá ór sænum, then the earth rises from the sea;

skaut upp jörðu dag frá degi, the earth appeared day by day (as the snow melted);

þó at þér skyti því í hug, though it shot into thy mind, occurred to thee;

þeim skaut skelk í bringu, they were panic-stricken;

sem kólfi skyti, swift as a dart;

6) refl., skjótast.

* * *

skýt, pret. skaut, skauzt (skauztu rhyming with laust, Fms. vi. in a verse), skaut, pl. skutu; subj. skyti; imperat. skjót, skjóttú; part. skotinn: [A. S. sceôtan, scyttan; Engl. shoot and shut; Dan. skyde; Germ. schiessen.]

A. To shoot with a weapon, the weapon being in dat.; skjóta öru (örum), spjóti, fleini, skutli, kesju, kólfi …, Fms. i. 44, x. 308, 362, Eg. 380; þeir þykkjask eigi hafa skotið betra skot, Fms. vii. 211; vera skotinn spjóti í gögnum, shot through with a spear, Nj. 274: the object shot at in acc., skjóta dýr, fugla, sela, Edda 16, Nj. 95, Ld. 56, Fms. x. 356, 362, and passim: also, s. til e-s, to shoot at; s. til fugls, Orkn. 346; s. til hæfis, to shoot at a mark, Fms. ii. 268; s. kesju at e-m, Eg. 380; allir skutu at Baldri, Edda 37.

II. to shoot, to push or shove quickly; skjóta loku fyrir (or frá) hurðu (dyrum), to shoot the bolt, lock the door; s. frá lokum, to unlock, Lv. 60; hann lagðisk niðr ok skaut fyrir loku, Eg. 601; skaut hann þá frá lokum, Fms. vi. 189; þeir lögðu hann í kistu ok skutu síðan fyrir borð, and shot the chest overboard, Eg. 127; skaut Egill yfir brúnni, E. shot the bridge over the ditch, 531; s. brú af, to draw the bridge off or away, Fms. xi. 370; s. skipum á vatn, to launch the ships into water, ix. 501; s. báti, to launch a boat from the shore, Nj. 133; s. útan báti, to shove out a boat, 272; brauð þat er hón hafði í ofninn skotið, Hom. 114; menn er í ofn vóru skotnir, 117; var þeim skotið í eld brennanda, Eg. 232; then in all kinds of relations, s. hesti uudir e-n, to put a horse under one, mount him, Eg. 397, 602, Fms. vii. 21; var mér hér skotið á land, I was put ashore here, Nj. 45; s. e-m upp á land, id., Fms. i. 131; s. barni heim af fóstri, to send back a bairn from the fóstr, Grág. i. 276; s. e-m brott, to let one escape, Fms. ix. 420; s. e-m undan, id., vi. 116, vii. 250; s. niðr úmaga, to leave a pauper behind, place him there, Grág. i. 296, 297; s. fé á brott (undan), to abstract, embezzle money, 334; þetta líkar Þórdísi ílla ok skýtr undan peningunum, Korm. 150; skjóttú diametro sólarinnar í tvá staði, divide it into two, Rb. 462; þá skaut Guð því ráði í hug þeim, put this rede into their mind, 655. 3; s. upp hvítum skildi, to hoist a white shield, Fms. x. 347; s. upp vita, to light up the beacon, Hkr. i. 148; þá varð engum vita upp skotið, Orkn. 266; vita-karlinn skaut eldi í vitann, lighted up the beacon, Fms. viii. 188; s. land-tjaldi, to pitch a tent, Nj. 157; var skotið um hann skjaldborg, 274; s. á skjaldborg, to draw up a s., Fms. vii. 70; s. á fylking, to draw up in battle array, Ó. H. 209; s. á húsþingi, to call a meeting together, Eg. 357; s. á eyrendi, to make a speech, Fms. i. 215; skýtr or skýtsk mjök í tvau horn um e-t, see horn B.I. 2; s. fótum undir sik, to take to one’s heels, to run, Fms. viii. 358; hann skaut sér út hjá þeim, shot out, escaped, vi. 189; harm hljóp upp á altarit, ok skaut á knjám sínum, ix. 462; barnit skaut öndu upp, the bairn began to breathe, Hkr. ii. 199; s. skildi fyrir sik, to put a shield before one, Eg. 378, Nj. 156; s. skjóli yfir e-n, to protect (see skjól); Máriusúðin skaut lykkjunum, she (the ship) shivered, Fms. viii. 199; þá segisk, at hann skyti í fyrstu þessu orði, eldisk árgalinn nú, he is said to have let this word slip, to have said, vi. 251; s. e-u of öxl, to throw it off one’s shoulder, Gg. 6; s. e-u á frest, to put off, delay: skjóta augum, to look askance, Eg. (in a verse), from which the mod. gjóta augum is a corruption.

III. metaph. to shift or transfer a case to another, appeal; skutu þau til ráða Ólafs, Ld. 74; s. þrætu til ór skurðar e-s, Fms. vii. 203; því skýt ek til Guðs, i. 3; s. sínu máli á Guðs vald, x. 103; s. þessu máli til Frosta-þings …, þeir skutu þangat sínu máli, i. 32; vér tólf dómendr, er málum þessum er til skotið, Nj. 188; s. máli á fylkis-þing, N. G. L. i. 21; skýt ek því til Guðs ok góðra manna, Nj. 176; menn þá er hann skaut ráðum undir, whom he took as his counsel, Fms. vii. 308.

IV. [A. S. scot; Engl. shot, scot, see skot, I and II]:—to pay; rétt er at fimm búar virði gripinn, ok skal hann þá skjóta í móti slíku, er þeir virða gripinn dýrra enn hans skuld var fyrir öndverðu, Grág. i. 412; skjóta fé saman, to club money together, make a collection, Mar.; þeir skutu saman fjár-hlutum sínum hverr eptir efnum, Hom, 123 (samskot); hann skaut einn fyrir sveitunga sína alla ( he paid their scot) þá er þeir sátu í skytningum, Ld. 312 (see skytningr).

V. impers., e-u skýtr upp, it shoots up, emerges, comes forth; upp skýtr jörðunni þá ór sænum, Edda 44; skaut upp jörðu dag frá degi, the earth appeared day by day (as the snow melted), Fms. ii. 228; þó at þér skyti því í hug, though it shot into thy mind, occurred to thee, Band. 37 new Ed.; þeim skaut skelk í bringu, they were panic-stricken, Ld. 78, Eg. 49, Fb. i. 418 (see skelkr); mjök skýtr mornar vakri, she is much tossed, Hallfred; sveita skaut á skjaldrim, the shield-rim was blood-shot, blood-stained, Orkn. (in a verse); sem kólfi skyti, swift as a dart, Fms. ii. 183.

B. Reflex. to shoot, start, move, slip away; Skíði frá ek at skauzt á fætr, S. started to his feet, Skíða R. 52; Björn skauzk aptr síðan at baki Kára, B. shot or slipped behind Kári’s back, Nj. 262; at menn hans skytisk eigi frá honum, lest they should slip away, abscond, Fms. vii. 49; vildi ljósta Gretti, en hann skautzk undan, started away from the blow, Grett. 91 A; þeir fálmauðu af hræðslu, ok skutusk hingað ok þingat undan geislum hans, Niðr. 5; þó at fé hans skjótisk fyrir garðsenda, to slip through by the end of the fence, Grág. ii. 263; nú skýzk maðr undan tali (evades,) N. G. L. i. 97; kemr í hug, at hann mun skotisk hafa undan, ok vilja eigi fara, Ísl. ii. 334: skjótask yfir (impers.), to skip, slip over; mér hefir skotisk yfir að telja hann, þeim hafði yfir skotisk um þetta, they had made a false calculation, Ld. 100; þá skjótumk ek mjök yfir, then I am much mistaken, Skálda (Thorodd); skýzt þeim mörgum vísdómrinn sem betri ván er at, Grett. 25 new Ed.: skjótask e-m, to fail; margir skutusk honum, many forsook him, Fms. i. 22; skutusk þá margir við Þórð í trúnaðinum, many proved false to Thord, Sturl. iii. 75 C; vildi dýrið ljósta þeim hramminum seni heill var, ok skauzk á stúfinn, and stumbled, reeled on the stump of the other leg, Grett. 101 A; hann var nokkut við aldr, ok skauzk á fótum ( and tottered on his legs), ok þó hinn karlmannligsti, Háv. 45: also in the law phrase, hafa e-u fyrir skotið, to have a case forfeited, N. G. L. i. 52, 53; ef hann stefnir eigi … þá er þeim váttum fyrir skotið, then the witnesses are valueless, 54 (cp. Dan. for-skyde).

2. reflex., in the mod. skjótask, to go on a short errand, pay a short visit; viltu ekki skjótast með bréfið að tarna? eg ætla að skjútast inn sem snöggvast, bíddu meðan eg skýzt inn, and the like.

II. recipr., skjótask á, to exchange shots, Fms. i. 93, vii. 54.

III. part., of corn, to shoot; rúgakr al-skotinn, Þiðr. 180.

(þvæ; þó, þógum; þveginn), v.

1) to wash (þvá lík, sár manna, höfuð sitt); þvá sík or þvá sér, to wash oneself;

2) to remove by washing.

* * *

(mod. þvó, þvo), pres. þvæ, þvær, þvær; plur. þvám, þváit, þvá: pret. þó (þvó), þótt, þó; plur. þógum, þógut, þógu: subj. þægi or þvægi; imperat. þvá (þvoðu); part. þveginn: the mod. pret. is weak, þvoði, Pass. 28. 7: [Ulf. þwahan = νίζειν; A. S. þweân; Hel. þwahan; provinc. Germ. zwagen, Schmeller; Dan. tvætte; Swed. tvätla.]

B. To wash, with acc.; and with dat. esp. in the phrase þvá sér, to wash oneself, or þvá líki, to wash a dead body; drótt þó sveita af döglings líki, Geisli; ek strauk hest hans ok þvó ek leir af honum, Fas. i. 331; þvá sinn hadd í ánni, Edda 75; láta þvá sár þeirra manna í þeirri laugu er honum var þvegit í sjálfum, O. H. L. 69; sumir þógu diska ok heltu því í höfuð honum, 623. 54; kona vermði vatn í katli til þess at þvá sár manna, Fbr. 110 new Ed.; Jórdán þvó Krist, ok er heilög, Hom. 55; þveginn í inni helgu skírn, 107; hann þvær af manni í skírninni allar syndir, Fms. i. 300; at eingin skeri hár mitt né þvái höfuð mitt önnur enn þú, Vígl. 76; þó hann æva hendr né höfuð kembði, Vsp.; hendr né þvær …, Vtkv.; þú hefir, Vár gulls, þvegit manns-blóð af höndum, Helr.; hann setti mundlaug fyrir sik, ok þvó sik ok þerði á hvítum dúki, Fs. 5; hann gékk þegar ok þó ekki af sér tjöruna, Fms. vt. 195; þvá sér í því sama vatni er konungr þó sér í, viii. 13; þeir gengu til Öxarár at þvá sér, Ísl. ii. 259; kembðr ok þveginn skal kænna hverr, ok at morni mettr, Skv. 2. 25; þveginn ok mettr, Hm. 60; þeir þógu líkinu ok veittu alla þjónustu, Fms. x. 149; cp. laug skal göra hveim er liðinn er hendr þvá ok höfuð, kemba ok þerra …, Sdm. 34; hann tók upp lík hans ok þó, bjó um síðan sem siðvenja var til, Eg. 300; þeir tóku klæði af líkinu ok þógu því, Fb. ii. 367 (þógu líkit, acc., Ó. H. l. c.)

2. of the sea, to wash; lögr þvær flaust, bylgja þvær stafni, hrönn þó hlýrum, marr þvær viðu, hrannir þógu herskipum höfuð (cp. höfuð-þváttr), Lex. Poët.; útsker verða af bárum þvegin, Mkv.

II. reflex. to wash oneself; þvásk í vatni, Fs. 77 (þvóst Cod.); þósk konungr við trapizu í einni loptstofu, ok er hann var þveginn, Fms. viii. 13; þváisk ér ok verit hreinir, Hom. 11.

2. pass., þá mun brátt af þvásk ( be washed off) öll sú sæmd er konunginum heyrir til, Fms. ix. 258,

3. part. ú-þveginn, the unwashed, as a nickname and a pr. name.

* * *

1) but;

en heima mun ek sitja, but I will stay at home;

2) as a copulative, and, = ok;

ek kann ráðum, Gunnhildar, en kappsemd Egils, I know the devices of G. and (on the other hand) Egil’s eagerness;

3) = ‘an’, than (óbrigðra vin fær maðr aldregi en mannvit mikit).

in Norse MSS. = ef, er (rel. pron. and temp. conj.);

1) if;

sælar væri sálurnar, en þær vissi, if they knew;

2) as a rel. pron., = er;

mína dóttur, en (= er) allra meyja er fegrst, who is the fairest of all maidens;

3) when, = er, þá er ( þeir vóru í hjá, en upp var lesit).

* * *

disjunctive conj.; in MSS. spelt either en or enn, [a particle peculiar to the Scandin.; in Danish men; in Swedish both men, än, and endast; Norse enn and also men, Ivar Aasen]:—but; en ef hann hefir, þá …, but if he has, then …, Grág. i. 261; en ef menn gefa þeim mat, id.; en heima mun ek sitja, but I will stay at home, Fms. vi. 100; en fjöldi féll, but a great many fell, Fas. ii. 514; eyrum hlýðir en augum skoðar, Hm. 7; en ekki eigu annarra manna orð, Grág. i. 84, 99, 171; en Skíðblaðnir skipa, en jóa Sleipnir, en hunda garmr, Gm. 44; en ór sveita sjár, en ór beinum björg, Vþm. 21; and passim. It is even used with a slight conjunctive sense; þykki mér sem því muni úhægt saman at koma, kappi þínu ok dirfð ‘en’ skaplyndi konungs, methinks it will be hard to make the two things go together, thy vehemence and rashness ‘and’ (on the other hand) the temper of the king, Eg. 521; ek kann ráðum Gunnhildar ‘en’ kappsemd Egils, I know the devices of Gunnhilda ‘and’ (on the other hand) Egil’s eagerness, 257: used in narratives to begin a sentence, merely denoting the progress of the tale, much the same as ‘and,’ cp. the use of auk III, p. 33; thus in Ýt. some verses begin with ‘en,’—En dagskjarr …, 2, 3, 14, 23; En Gunnlaugr grimman tamði, Hlt.; En Hróalds á höfuðbaðmi, Ad. 19, without any disjunctive notion.

temporal adv., better spelt enn, [prob. akin to endr and eðr, q. v.]:—yet, still; þú hefir enn eigi ( not yet) heyrða kenning Drottins, Mar. 656 A. ii. 14; vildi hann enn svá, Fms. i. II; at hann mundi enn svá göra, vi. 100; þá ríkir hann enn fyrir mik, Al. 29; til betri tíma en ( than) enn ( still) er kominn, Sks. 596 B.

2. before a comparative; enn síðarr, still later, N. G. L. i. 94; enn betr, still better; enn fyrr, still later; enn verri, still worse; enn æðri, still worthier; enn hærri, still higher; enn firr, still further off; enn nær, still nearer; enn heldr, still more, Sks. 304: separated from the comparative, enn vóru fleiri dætr Haralds, the daughters of H. were still more, i. e. H. had more daughters yet, Fms. i. 5.

β. curious is the use of en (usually spelt in or inn) in old poems, viz. before a comparative, where in prose the ‘en’ can be left out without impairing the sense; thus, hélt-a in lengr rúmi, be kept not his place longer, i. e. ran away, Am. 58; ráð en lengr dvelja, to delay no longer, 61; menn in sælli, a happier man, Skv. 3. 18; né in mætri mægð, worthier affinity, id.; mann in harðara = harðara mann, a hardier man, Hbl. 14; nema þú in snotrari sér, unless thou art wiser, Vþm. 7; drekka in meira mjöð, to drink more mead; bíta en breiðara, to bite broader, i. e. eat with better appetite, Þkv. 35; þars þætti skáld in verri, where poets were kept in less honour, Jomsv. S. (in a verse); né in heldr, neither; né hests in heldr, neither for his horse, Hm. 60; né in heldr hugðir sem var Högni, neither are ye minded as H., Gh. 3, Sdm. 36, Hkv. 1. 12, Skv. 1. 21: in prose, eigi in heldr ætla ek, þat …, neither do I think, that …, Nj. 219.

3. to boot, further, moreover; bolöxar ok enn amboð nokkur, pole-axes and some tools to boot, Dipl. v. 18; ok þat enn, at, and that still more, that, Róm. 302; Ingibjörg hét enn dóttir Haralds, Ingeburg was further Harold’s daughter, Fms. i. 5.

or enn, conj., written an in very old MSS., e. g. Hom., Greg., Eluc., but in the great bulk of MSS. en is the standing form, both ancient and modern; [formed by anacope, by dropping the initial þ; Ulf. þanuh; A. S. þanne; Engl. than; Hel. than; O. H. G. danna; Germ. dann, but here almost replaced by ‘als;’ Swed. änn; Dan. end; Norse enn, Ivar Aasen; the anacope is entirely Scandin.]:—than, Lat. quam; heldr faðir an móðir, more father than mother, Eluc. 5; bjartari an sól, brighter than the sun, 45, 52; meira an aðrir, more than others, Greg. 51; víðara an áðr, wider than before, id.; betr an þegja, better than being silent, 96; æðri an þetta, Eluc. 51; annat an annat, one thing rather than another, 50; ljósara an nú, 44; heldr an vér, 17; annat an dauðan, 15; meira an Guð, 13; fyr an, 6; annat an þú ert, 59; framarr an þeir hafa, id.; framar an vesa, 60; heldr an færi eðr fleiri, Hom. 45; heldr an, 63; betra er þagat an mælt, 96; helgari an annarra manna, 126; framar an sín, 135, etc.; cp. Frump. 158–163: ‘en’ however occurs in Hom. 126.

II. the form ‘en’ (or ‘enn’) occurs passim, Grág. i. 173, ii. 13, Al. 29, Sks. 596 B, N. G. L. i. 32, etc. etc.

☞ The particle en differs in sense when placed before or after the comparative; if before, it means still; if after, than; thus, fyrr enn, áðr enn, before, Lat. prinsquam, but enn fyrr, still earlier, sooner; enn heldr, still more, but heldr enn, rather than; enn betr, still better, but betr enn, better than; enn síðar, still later, but síðar enn, later than, etc. Again, there is a difference of sense, when neither en is a comparative; en ef, but if; ef enn, if still, etc.

is now and then in MSS., esp. Norse, used = er, ef, q. v., but this is a mere peculiarity or false spelling:

1. when; mér vórum í hjá en (= er) þeir, when they, D. N. i. 271; til þess en = til þess er, 81.

2. as a relat. particle, which; sú hin ríka frú en ( which), Str.; mína dóttur en allra meyja er fegrst, my daughter who is the fairest of all women, Þiðr. 249; af því en hann hefir fingit, Al. 145; sá ótti en, 107; en sungin er, which is sung, Hom. 41; but hvárt en er, whether, N. G. L. i. 349.

3. = ef, if, [cp. Old Engl. an]; sælar yæri sálurnar, en þær vissi, if they knew, Al. 114; en þeir vildi = ef þeir vildi, 118; en vér færim = ef vér færim, 120, esp. freq. in D. N. (vide Fr.) Very rare in Icel. writings or good MSS., e. g. en ek hefi með Guðs miskunn (i. e. er ek heti), as I have, because I have, Bs. i. 59, Hung. ch. 1; vide er.

* * *

pres. stökk, pl. stökkvum; pret. stökk, stökkt, stökk, pl. stukku; subj. stykki; imperat. stökk, stökktú; part. stokkinn: also spelt with ey (steyqva): [Ulf. stigqwan; A. S. stincan]:—to leap, spring; stökkva hátt, to make a high leap, Fær. 57; hann stökk ofan ór loptinu, Fms. i. 166; þeir stukku upp, they sprang to their feet, Korm. 40; stukku þeir á skip sín, Fms. ix. 275; s. á hest, Karl. 261; þessi maðr stökk af bjarginu, Fas. iii. 197.

2. of things, to spring, rebound; sverðit stökk af í braut á úlfliðinn á Moðólfi, Nj. 262; stökkr undan hold, of a blow, Grág. ii. 15; fótrinn stökk ór liði, the foot sprang out of joint, Ísl. ii. 246; sundr stökk súla, Hým. 12, hann stökk í sundr í þrjá parta, Bs. ii. 127; hringrinn stökk í tvá hluti, sprang in two, Ld. 126; þar var stein-veggrinn helzt stokkinn, broken, Þiðr. 325; or Elivágum stukku eitr-dropar, Vþm. 31.

3. to take to flight; margir stukku ór Noregi, Fms. i. 77; vetrinn eptir er hann hafði stokkit ór Noregi, 82; stukku þeir Hákon undan, vii. 270; úvinir stukku undan, vi. 24; stukku sumir at landi á brott, Eg. 20; stukku þeir feðgar til Gautlands, Nj. 8; stökk þá Hallgerðr til Grjótár, 218; stökk Þangbrandr til Noregs, Ld. 180; s. á flótta, Fms. v. 84.

4. impers., Flosa stukku aldrei hermðar-yrði, angry words never escaped him, Nj. 281; honum stökkr aldrei bros, he never smiles, of an earnest, austere man.

II. to be sprinkled, cp. Vþm. 31: in the part. stokkinn, bedabbled, sprinkled; sveita stokkinn, Fm. 32: blóði stokkinn, Hkv. 1. 15, 2. 6; Erlingr var þá á öfra aldri ok stokkit hár hans nokkut, his hair was sprinkled with grey, O. H. L. 54.

* * *

prep. with dat.

1) out of, from; tekinn ór jörðu, taken out of the earth; vakna ór svefni, to wake out of sleep; Ísland bygðist ór Noregi, from Norway; ór Mön, from the Isle of Man; er þá bar ór hafi, from the sea; spyrja ór kaupstefnu, to ask news from the market; hús ór húsi, from house to house; ráðast ór hernaði, to leave off freebooting;

2) denoting the substance of which a thing is made, of, out of; ór Ymis holdi var jörð um sköpuð, out of Y.’s flesh the earth was made, hjölt ór gulli, a golden hilt;

3) out of, from among (þessir féllu ór liði Haralds);

4) denoting cause; deyja ór sárum, sótt, to die of wounds, sickness;

5) beyond; svá mikill snjór, at þat var ór dœnum, beyond exaniple, unexampled; ór hófi, beyond measure; þurru mjök vinsældir hans ór því sem vóru, his popularily dwindled from what it had been;

6) ór því, after (nú skal segja, hvat gørðist ór því F. var í burtu farinn);

7) absol., hann skar ór spjótit, he cut the spear clean through.

* * *

or or, written with o in older vellums, or now and then even with y, yr; in later MSS. with u, ur, which in mod. Icel. is sounded long, úr. In other Teut. languages this prep. has been lost as an independent word; only the Goth. has us = ἐκ, ἀπό, and the O. H. G. ar, ir, ur, which in mid. H. G. was lost and replaced by the adverb aus, O. H. G. uz, answering to Icel. út. Engl. out, a word altogether different from ór, see Grimm’s Dict. s. v. er; ur, however, survived as a prefixed particle in a countless number of compds, in A. S. â-, in O. H. G. ar-, ir-, in mid. H. G. and Germ. er-; causal verbs are formed by means of this prefixed particle, e. g. Goth. us-wakjan, A. S. â-weccan, Engl. to awaken, O. H. G. ar-wechan, Germ. er-wecken. In the Scandin. languages, on the other hand, the independent prep. has been preserved in its fullest extent, whereas the prefixed particle is rare, mostly wiih adjectives, and is sounded and spelt ör-, e. g. ör-endr = exanimis; seldom er-, for erlendr (q. v.) is different; ór- or úr- seems to belong only to words of later formation, as ór-lausn, ór-skurðr, úr-kast, úr-þvætti, refuse; úr-hættis, out of time (from skera ór, kasta úr). These compds will be given under the head of ör- and úr-. The quantity of the root-vowel in the particle or, ur is an unsettled question; the German and Saxon forms er-, ar-, as also the Icel. prefixed ör-, seem to indicate a short, the present Icel. pronunciation úr- a long, vowel. The MSS. in these cases give no help; in this Dictionary it has been assumed as long (ór) in deference to the majority of Editions and the present Icel. spelling and pronunciation.

A. Out of, from; as remarked in the introduction to the prep. af, the prep. ór (p. 3, col. 2) denotes from the inside of a thing ( out of which), and in most cases corresponds to í, so that the same case which goes with ór would also go with í, (and thus it answers to í with dat., see í A. I-III); tekinn ór jörðu, taken out of the earth (answering to í jörðu, of anything lying in the earth), Fms. i. 51; ór skóginum, vi. 225; yr afrétt, Grág. ii. 233; yr héraði, Ísl. ii. 322, 333; fara ór landi, to leave the country, Fms. vi. 284; ór Þrándheimi, Eg. 32 (opp. to í Þrándheimi); ór Tungu, Nj. 95, 192; Ísland bygðisk ór Noregi. from Norway, Íb. 4; austan ór Smálöndum, Nj. 122; ór Breiðafirði, Ísl. ii. 368; ór Eyjum (all names compounded from Ey), Landn. passim; ór Mön, from the Isle of Man, Nj. 138; ór Hrafnistu (an island), 164; ór Þjóttu (a Norse island), Fms. iv. 275; ór Skógi, Skógum, Nj. 89; ór Gili, 113; ór Mörk, 192; ór Þórólfsfelli, 39; ór Saurbæ, 164; ór Garði, Landn., Nj. 164; cp. i, p. 315, col. 2 (A. loc. II); er þá bar ór hafi, Fms. ii. 64; ór lopti, passim; úr eldi, Nj. 132; ór vötnum, Fms. i. 226; ór höll, xi. 16; ór Valhöllu, Nj. 132; ór tjaldi, Fms. ii. 268; ór garði, Nj. 54; ór kirkju, Fms. ix. 471; ór poka, Ld. 202; hús ór húsi, from house to house, Bs. i. 386; flokk ór flokki, Karl. 244; ór gólfinu, Ld. 53; ór húsum, Grág. ii. 336; ór norðri, suðri, vestri, austri, Eg. 133: ór hendi, out of one’s hand, Greg. 62, Nj. 84: the phrase, bíða ór stað, to bide ‘out of’ one’s place, i. e. to bide without moving, Ó. H. (in a verse).

2. with adverbs; ofan ór fjalli, Eg. 766: niðr ór, Fms. iii 94; fram ór, out of; út úr, out of, (Goth. ût-;us, whence arose the mod Germ. aus); út ór hringinum, Ld. 276.

3. ok ræðr lækr ór henni til sævar, Dipl. ii. 2; festina er ór var fjötrinum, Edda 20; þit skulut spyrja ór kaupstefnu, to ask news from the meeting, Ísl. ii. 346; ráðask ór hernaði, to leave off freebooting, Eg. 2; komask ór barnæsku, Sturl. i. 226; vakna ór svefni, to wake out of sleep, 623. 14; rísa upp ór dauða, 655 ix. C. 1; segjask ór lögum, to secede, Íb. 11; vera ór sögunni, to be out of the story, Nj. 22, 120; falla ór minni, Bs. i. 39.

B. Metaph., denoting forfeiture; þá er hann útlagr ok ór goðorði sínu, Grág. i. 33; ok ór öllum skrúðanum, and stripped off all their ornaments, Nj. 132.

2. of a part of the whole; þessir téllu ór liði Haralds, Eg. 11; kveðja fimm búa yr sóknar kvið, Grág ii. 208; ryðja búa ór kviði, kvöð, Nj. 110; menn sakna Skeggja ór flokkinum, Grett. 30 new Ed.; maðr andask ór kvöðinni, Band. 14 new Ed.; Joseph var ór kyni Davíðs, Post.; þriðjungr ór feti, Rb. 482.

3. denoting cause; andask, deyja ór sárum, sótt, to die of wounds, sickness. Eg. 36, Landn. 217, Fms. ii. 164, Sks. 594.

4. of the substance of which a thing is made (see af C. III); ór járni, of iron, Nj. 272; ór gulli, silfri, Akv. 7; þat er ór jörðu, Eluc. 9; ór Ymis holdi var jörð of sköpuð, en ór sveita siár, björg or beinum, baðinr ór hari, en or hausi himin, en or hans heila, etc., Vþm.; úr hári, ullu, etc.; ór osti, Fms. vi. 253.

5. of changing from one state to another, from; ek veil ekki hvat ór honum er orðit, 623. 53; verða at ösku ór miklu mannvirki, Al. 48; görir heimska ór herskum, Hm. 93; auka ór því sem áðr hafði verit, beyond what it was, Al. 145, Nj. 192; hefir þú nokkut samit þik ór því sem var, Ísl. ii. 211: þurru mjök vinsældir hans ór því sem vóru, they dwindled from what they had been, Fms. x. 160; ór hófi (cp. öróf, öræfi), exceeding, out of measure; allt ór hófi, Al. 54; fégjarn ór hófi, Rb. 370; ganga ór dæmum, beyond example, unexampled. Fms. i. 214, viii. 52.

II. ellipt. and adverb. usages; annarra brjóstum ór, Hm.; skar ór spjótið, to cut through, Hkr. i. 37; ok skar út ór, Fms. i. 217.

III. with verbs; fara ór, to take off a garment, Nj. 279; ganga ýr, to withdraw, 86, 113; fyrr en ór sliti (ór-slit), till it was all over, 105; skera ór, to decide; leysa ór, to read a riddle, answer, Fms. ii. 283; ráða ór (ór-ræði), to solve a difficulty, Nj. 177, 243; ok hefir þú ílla ór haft við mik, thou hast behaved badly towards me, Fs. 140.

IV. ór því, since; nú er at segja hvat görðisk í Noregs ór því hann var í burtu farinn, Fas. ii. 84: causal, since, úr því þú vilt það, since thou wishest it, mod.

V. double prepp. as adv. ellipt. and as prep.; tók ór verk allan yr augum hans, Bs. i. 336; at ór sé grátraust ór skapi hans, Nj. 82.

adj. indecl., contr. form svidaði, N. G. L. i. 341, v. l. 14; svedae, 399; svidauðar, 341, l. 1; qs. sve-dái, sve-dauðr; [the etymology is uncertain, but it appears to be a compd word, the latter part being -dái or -dauðr]:—suddenly-dead, from falling sickness or the like; in the old eccl. law the word is used of cattle that have died a natural death, whose flesh may not be eaten; um svidda ok úátan, … eta svidda … þat köllu vér svidda er engi maðr veit bana at, N. G. L. i. 18; sveita né sviða … þat heitir allt sviða er svá verðr dautt at eigi ganga manns handa-verk til, 341 (sviðaði v. l. 14); um svedae, 399; allt annat ef sviða liggr, 144, 342; verða s., K. Þ. K. 172, K. Á. 198.